درآمدی روش شناسانه بر نظریۀ عدالت در اقتصاد اسلامی

فعالیت های علمی در حوزه عدالت پژوهی را می­توان به ساختن بنایی تشبیه نمود که تحقق هر مرحله، مقدمه و امکانی برای ورود به مراحل بعد است. از این رو نگرش­های گوناگون در موضوعات حوزه عدالت­پژوهی ناشی از تفاوت دیدگاه ها در مراحل قبلی است. دراین میان کاربست روش مناسب، رکن اساسی برای دستیابی به اصول عدالت اقتصادی است. این مقاله با بهره­گیری از روش تحلیل فلسفی، روش­های دستیابی به پاسخ مسائل اصلی عدالت اقتصادی در آموزه­های اسلامی را مورد مطالعه و ارزیابی قرار می­دهد. در پژوهش­های اسلامی که تا کنون در باب عدالت و به ویژه عدالت اقتصادی صورت گرفته است، فضای کلی «مبناگرایی» حاکم بوده است. رابطه عدالت اقتصادی و حقوق اقتصادی و همچنین ویژگی­هایی همچون اصل امضایی بودن فرامین شارع مقدس در امور اقتصادی و جایگاه عرف و بناء عقلا در تعیین مصادیق حقوق اقتصادی، سبب تفاوت ماهوی مباحث روش­شناسی عدالت در حوزه اقتصاد با سایر حوزه­­های عدالت­پژوهی می­گردد. از این رو در این نوشتار روش­های «مبنا گراییِ نص­محور»، «مبنا گرایی علِّی»، «مبناگرایی فطری- ولایی» و «مبناگرایی منسجِم کارکردگرا» به عنوان مهمترین روش­های شناخت عدالت در اقتصاد اسلامی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش نشان می­دهد روش «مبناگرایی منسجِم کارکردگرا» نسبت به سایر روش­ها، برای شناخت عدالت اقتصادی در آموزه­های اسلامی، از اصالت و کارآمدی بیشتری برخوردار است.